Vorige week publiceerde de Leyden Academy on vitality and aging het bericht dat goede stervenszorg onderbelicht is in het medisch curriculum. De huidige geneeskundestudenten leren nu onvoldoende hoe zij om moeten gaan met patiënten die niet meer beter worden en zich in de laatste levensfase bevinden. Vandaag werd dit bericht ook opgepikt door Trouw: Hoogleraar: ‘Er is op de geneeskundeopleidingen te weinig aandacht voor omgaan met stervenden’.
Beide berichten zijn reacties op het onderzoek wat eerder in september 2018 werd gepubliceerd: End-of-life care in the Dutch medical curricula. De onderzoekers hebben het curriculum van de 8 medische faculteiten in Nederland bestudeerd. Daarnaast bekeken zij het Raamplan Artsopleiding. De conclusie was dat de meeste aspecten van medische zorg in de laatste levensfase weinig structureel aan bod komen. Er is zeker aandacht voor meerdere aspecten van de palliatieve zorg, maar dit gebeurt versnipperd binnen het gehele curriculum. En er zijn grote verschillen tussen de verschillende faculteiten.
Joris Slaets (hoogleraar ouderengeneeskunde): “Als er geen sprake meer is van genezen en behandelen, zijn er in de zorg andere vaardigheden nodig: goede gesprekken voeren, aandacht voor spirituele en psychosociale aspecten, zelfreflectie. Vaardigheden die je sowieso een betere dokter maken. Er is maatschappelijk en politiek steeds meer aandacht voor een goed slot aan het leven. Het is hoog tijd dat het levenseinde ook een prominente plek krijgt in het medisch onderwijs.”
Wat moet je nu leren als (toekomstige) arts over medische zorg in de laatste levensfase?
Internationaal zijn er normen opgesteld waar het onderwijs over ‘end-of-life care’ (ELC) aan moet voldoen. Er zijn 5 essentiële domeinen:
- Psychologische, culturele & spirituele aspecten: o.a. verdriet, rouw & rituelen rondom de dood.
- Communicatie & gespreksvaardigheden: o.a. luisteren naar de patiënt en de betekenis die het overlijden voor hem heeft & bespreken van (behandel)wensen in de laatste levensfase.
- Pathofysiologie en behandeling van symptomen: o.a. pijn, benauwdheid en angst.
- Juridische & ethische aspecten: o.a. starten/stoppen van behandeling & euthanasie.
- Reflectie op eigen ervaringen met de dood als persoon en als professional: o.a. aandacht voor de rol van de arts als persoon & de arts als medisch professional.
De hoogleraar wil daarom dat ‘end-of-life care’ een concreet vak wordt op alle medische faculteiten. “Dat hoeft niet zoveel tijd te kosten. Belangrijk is dat het in de masterfase ook terugkomt in werkgroepen en bij stages. Laat studenten meelopen met iemand die stervende patiënten begeleidt.”
Wat leren de aios ouderengeneeskunde over goede medische zorg in de laatste levensfase?
Ambassadeur Margot Verkuylen vertelt: in de opleiding tot specialist ouderengeneeskunde wordt uitgebreid aandacht besteed aan alle aspecten van de palliatieve zorg. Zo is er een landelijke module palliatieve zorg met 8 onderwijsdagen die verplicht zijn voor alles aios. Daarnaast is de palliatieve zorg een belangrijk onderdeel van de opleidingsperiodes psychogeriatrie en somatiek.
Onlangs verzorgde Margot Verkuylen (specialist ouderengeneeskunde) samen met Mariska van Veenen (rouwbegeleider) een dag voor de aios ouderengeneeskunde met het thema: praten over de dood. Mariska deelde haar ervaringen, mooi om te lezen!